चालू घडामोडी (Current Affairs) 21 January 2025

उत्तराखंडचा एकसंध नागरी संहिता (UCC) मार्गदर्शक तयार

अलीकडेच उत्तराखंड सरकारने एकसंध नागरी संहिता (UCC) लागू करण्यासाठी एक सविस्तर मार्गदर्शक मंजूर केला आहे. वैयक्तिक कायदे राज्यभर एकसंध करण्याच्या या उपक्रमाने उत्तराखंड भारतातील पहिल्या राज्याच्या यादीत स्थान मिळवले आहे. अधिकाऱ्यांना प्रशिक्षण देणे आणि ऑनलाइन सेवा सुरू करण्याची तयारी चालू आहे. UCC चा उद्देश विवाह, घटस्फोट, वारसा, आणि इतर वैयक्तिक प्रकरणांचे प्रक्रियेत सुलभता आणणे आहे. तसेच, या धोरणाचे भारतीय समाजावर होणारे व्यापक परिणाम चर्चेत आहेत.

UCC ची महत्त्वाची तरतुदी

• तत्काळ नोंदणीसाठी Tatkal सेवा.
• लिव्ह-इन रिलेशनशिपसाठी सुलभ प्रक्रिया.
• वसीयतनाम्याची ऑनलाइन नोंदणीची सुविधा.
• विविध नागरी सेवांसाठी समर्पित पोर्टल.

अंदमान आणि निकोबार बेटांवर 23 रक्त शोषणाऱ्या माशांचा शोध

भारतीय प्राणी सर्वेक्षण संस्थेने (Zoological Survey of India) अंदमान आणि निकोबार बेटांवर 23 प्रकारच्या रक्त शोषणाऱ्या माशांचा (Culicoides) शोध लावला आहे. या माशांवर करण्यात आलेला हा पहिलाच व्यापक अभ्यास आहे. यामध्ये 13 प्रजाती प्रथमच भारतात नोंदवण्यात आल्या आहेत. या शोधामुळे पशुधनासाठी धोकादायक असलेल्या ब्लूटंग आजाराचा प्रसार होण्याची भीती वाढली आहे.

नवीन प्रजातींची ओळख

• संशोधकांनी 23 प्रजाती ओळखल्या, ज्यापैकी 13 प्रजाती भारतात प्रथमच आढळल्या.
• या अभ्यासासाठी 3,529 प्रौढ नमुन्यांचा समावेश होता.

Culicoides चे वैशिष्ट्य

• हे छोटे, रक्त शोषणारे मासे आहेत.
• माशांसारखे दिसतात परंतु डासांच्या जवळचे नातेवाईक आहेत.
• स्थानिक भाषेत त्यांना “भुशी फ्लाय” म्हणतात.

चिलिका तलाव पक्षी गणना 2025

अलीकडेच चिलिका तलावावरील वार्षिक पक्षी गणनेत मागील वर्षांच्या तुलनेत भेट देणाऱ्या पक्ष्यांची संख्या घटल्याचे स्पष्ट झाले. मात्र, पक्ष्यांच्या प्रजातींमध्ये वाढ झाल्याचेही आढळून आले आहे. ही गणना 18 जानेवारी रोजी पार पडली, ज्यामुळे स्थलांतरित पक्ष्यांसाठी महत्त्वाच्या या निवासस्थानी होणाऱ्या पर्यावरणीय बदलांवर प्रकाश पडला.

चिलिका तलावाचा आढावा

• चिलिका तलाव आशियातील सर्वात मोठे खारट पाण्याचे सरोवर आहे.
• याचे क्षेत्रफळ 1,165 चौरस किलोमीटर आहे.
• हिवाळ्यात स्थलांतरित पक्ष्यांसाठी हे महत्त्वाचे निवासस्थान आहे.

2025 पक्षी गणनेचे निकाल

• 2025 मध्ये 196 प्रजातींचे एकूण 1,127,228 पक्षी नोंदवण्यात आले.
• यामध्ये 109 प्रजातींच्या 1,087,226 स्थलांतरित पक्ष्यांचा समावेश होता.
• 87 प्रजातींच्या 40,002 स्थानिक पक्ष्यांचीही नोंद झाली.

मागील वर्षांच्या तुलनेत बदल

• 2024 मध्ये 187 प्रजातींचे 1,137,759 पक्षी नोंदवण्यात आले होते.
• 2023 मध्ये ही संख्या 184 प्रजातींच्या 1,131,929 पक्ष्यांची होती.
• 2025 मध्ये पक्ष्यांची एकूण संख्या किंचित घटली असली, तरी प्रजातींच्या विविधतेत वाढ झाली आहे.

HIV मध्ये हृदयविकाराचा धोका

अलीकडील अभ्यासांनी HIV रुग्णांमध्ये हृदयविकाराच्या जोखमीचे मूल्यांकन करताना होणाऱ्या तफावतींवर प्रकाश टाकला आहे. Massachusetts General Hospital च्या संशोधनानुसार, विद्यमान मॉडेल्स महिला आणि आफ्रिकन वंशाच्या व्यक्तींमध्ये उच्च-उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये हृदयविकाराच्या घटनांचे अचूक मूल्यांकन करण्यात अपयशी ठरतात, तर कमी आणि मध्यम-उत्पन्न देशांमध्ये जोखीम जास्त प्रमाणात दर्शविली जाते. या निष्कर्षांमुळे HIV रुग्णांमध्ये हृदयविकार प्रतिबंधात्मक उपाय सुधारण्याची गरज अधोरेखित झाली आहे.

अभ्यासाचा आढावा

• हा अभ्यास Lancet HIV मध्ये 17 जानेवारी 2025 रोजी प्रसिद्ध झाला.
• REPRIEVE चाचणीतील डेटा वापरून 40-75 वयोगटातील HIV रुग्णांचा अभ्यास करण्यात आला.
• यात जगभरातील विविध आर्थिक स्तरांवर हृदयविकाराच्या जोखमीचे मूल्यांकन करण्यात आले.

महत्त्वाचे निष्कर्ष

• जोखीम कमी लेखणे – उच्च-उत्पन्न देशांमध्ये महिलांमध्ये आणि काळ्या व्यक्तींमध्ये हृदयविकाराचा धोका कमी दर्शविण्यात आला.
• जोखीम जास्त लेखणे – कमी आणि मध्यम-उत्पन्न देशांमध्ये HIV रुग्णांमध्ये धोका जास्त प्रमाणात दर्शविण्यात आला.
• कॅलिब्रेशन समायोजन – विशिष्ट लोकसमूहांसाठी अचूकता सुधारण्यासाठी PCE जोखीम स्कोअरमध्ये समायोजन केले गेले, ज्यामध्ये स्कोअर्स गुणाकार पद्धतीने सुधारले.

पांगसाऊ पास महोत्सव 2025

पांगसाऊ पास आंतरराष्ट्रीय महोत्सव (PPIF) 2025 अरुणाचल प्रदेशात साजरा करण्यात आला. हा महोत्सव या प्रदेशाच्या सांस्कृतिक वारशाचे आणि दुसऱ्या महायुद्धाच्या ऐतिहासिक महत्त्वाचे प्रतीक आहे. मुख्यमंत्री पेमा खांडू यांनी नामपाँगमधील दुसऱ्या महायुद्धाच्या अवशेषांचे संवर्धन करून पर्यटन वाढवण्याची योजना जाहीर केली. आर्थिक वाढ आणि सांस्कृतिक देवाणघेवाण प्रोत्साहन देण्यासाठी महोत्सवाचे महत्त्व अधोरेखित करण्यात आले. यंदाचा महोत्सव दुसऱ्या महायुद्धाच्या समाप्तीच्या 80व्या वर्धापनदिनाशी जुळून आला आहे.

एएलएच हेलिकॉप्टर ग्राउंडिंग अपडेट

2025 च्या जानेवारीच्या सुरुवातीला भारतीय कोस्ट गार्डच्या तीन सदस्यांच्या मृत्यूला कारणीभूत ठरलेल्या अपघातानंतर अॅडव्हान्स्ड लाइट हेलिकॉप्टर (ALH) ताफा जमिनीवर थांबवण्यात आला. संरक्षण सचिव राजेश कुमार सिंग यांनी पुष्टी केली की, ALH आगामी प्रजासत्ताक दिनाच्या हवाई संचलनात सहभागी होणार नाही, जरी 39 इतर विमानांचे सहभाग निश्चित आहे.

ALH ग्राउंडिंगचे कारण

• 5 जानेवारी 2025 रोजी झालेल्या अपघातानंतर ALH ताफा ग्राउंड करण्यात आला.
• या अपघातात दोन पायलट आणि एक क्रू सदस्य मृत्युमुखी पडले.
• अपघाताच्या चौकशीसाठी फ्लाइट डेटा रेकॉर्डर आणि हेलिकॉप्टरच्या ट्रान्समिशन सिस्टिमवर लक्ष केंद्रित केले जात आहे.

प्रजासत्ताक दिन संचलनाचा तपशील

• 26 जानेवारीच्या संचलनात 12 स्वरूपांमध्ये 39 विमानांचा समावेश असेल.
• सैनिकी परंपरेला कायम ठेवून सामाजिक आणि सांस्कृतिक सहभागावर अधिक भर दिला जाईल.

पिनाका एमबीआरएल खरेदीचा विस्तार करण्यासाठी भारतीय सैन्याचे प्रयत्न

पिनाका मल्टी-बॅरल रॉकेट लाँचर (MBRL) भारतीय तोफखान्याच्या सामर्थ्यातील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. संरक्षण संशोधन आणि विकास संघटनेने (DRDO) हे जुने सोव्हिएत-युगातील प्रणाली बदलण्यासाठी विकसित केले आहे. जानेवारी 2025 पर्यंत, पिनाकाला आंतरराष्ट्रीय मान्यता मिळाली असून आर्मेनिया आणि फ्रान्स सारख्या देशांनी त्याच्या खरेदीत रस दाखवला आहे. भारतीय सैन्याने या प्रणालीच्या ऑर्डर वाढवण्याचे नियोजन केले आहे. लष्करप्रमुख जनरल उपेंद्र द्विवेदी यांनी 31 मार्चपूर्वी दोन पिनाका क्षेपणास्त्र प्रणाली करारांवर स्वाक्षरी होईल, असे सांगितले.

कराराचा तपशील

• ₹5,700 कोटींचा करार उच्च-स्फोटक प्री-फ्रॅगमेंटेड दारुगोळ्यासाठी आहे.
• ₹4,500 कोटींचा करार क्षेत्र प्रतिबंधात्मक दारुगोळ्यासाठी आहे.

विकास आणि वैशिष्ट्ये

• 1980 च्या उत्तरार्धात DRDO च्या आर्मामेंट रिसर्च अँड डेव्हलपमेंट इस्टॅब्लिशमेंट (ARDE) द्वारे विकसित.
• ग्रॅड BM-21 रॉकेट लाँचर बदलण्यासाठी डिझाइन केलेले.
• नवीनतम आवृत्ती 60 किमी रेंजमध्ये सक्षम, आणि भविष्यातील प्रकार 120 किमी रेंजपर्यंत पोहोचतील.
• 44 सेकंदांत 12 रॉकेट लाँच करण्यास सक्षम.
• मोबिलिटीसाठी टाटा ट्रकचा वापर.