ताज्या चालू घडामोडी: महत्वाच्या राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय बातम्या(Current Affairs) 30 November 2024
भारतीय रेल्वे 97% विद्युतीकरण गाठले, 100% हरित नेटवर्कचे उद्दिष्ट
भारतीय रेल्वे ने आपले ब्रॉड गेज रेल्वे मार्ग जलद गतीने विद्युतीकरण केले आहेत. 2024 मध्ये सुमारे 97% नेटवर्क विद्युतीकृत आहे, अशी माहिती केंद्रीय मंत्री अश्विनी वैष्णव यांनी लोकसभेत दिली.
विद्युतीकरणातील माइलस्टोन
2014-15 आर्थिक वर्षापासून, सुमारे 45,200 किलोमीटर ब्रॉड गेज ट्रॅकचे विद्युतीकरण झाले आहे. विद्युतीकरणाचा वेग लक्षणीयरीत्या वाढला आहे. 2004-14 दरम्यान प्रति दिवस 1.42 किलोमीटरचा वेग होता, जो 2023-24 मध्ये सुमारे 19.7 किलोमीटर प्रति दिवस झाला आहे.
नॅनोझाइम्स म्हणजे काय?
सध्या संशोधन कृत्रिम एन्झाइम्सवर केंद्रित आहे, ज्यांना नॅनोझाइम्स असे म्हणतात. औषधांसाठी प्रगत सामग्री तयार करण्यात ते मोठी भूमिका बजावतील, अशी अपेक्षा आहे. शास्त्रज्ञ नॅनोझाइम्स आणि प्रोटीन यांच्यातील परस्परसंवाद समजून घेण्याचा प्रयत्न करत आहेत.
नॅनोझाइम्सविषयी माहिती
नॅनोझाइम्स हे कृत्रिम एन्झाइम्स आहेत, जे नैसर्गिक एन्झाइम्सच्या कार्याचे अनुकरण करतात. लहान रेणूंशी ते परस्परसंवाद साधू शकतात, पण मोठ्या प्रोटीनसह त्यांच्या भूमिकेचे अद्याप फारसे ज्ञान नाही. आता संशोधन संरचनात्मक प्रोटीनपर्यंत विस्तारले आहे, जसे की कोलाजेन.
UNAIDS रिपोर्ट: मानवी हक्क आणि एड्स
UNAIDS ने विश्व एड्स दिनाच्या पार्श्वभूमीवर अहवाल प्रकाशित केला आहे, ज्यामध्ये 2030 पर्यंत एड्स संपविण्याच्या उद्दिष्टावर भर देण्यात आला आहे. मात्र, हे उद्दिष्ट HIV ग्रस्त व्यक्तींच्या अधिकारांचे संरक्षण करण्यावर अवलंबून आहे. अहवालाचे शीर्षक आहे “Take the Right Path to End AIDS”, ज्यामध्ये एड्सविरुद्ध लढ्यात मानवी हक्कांची महत्त्वपूर्ण भूमिका अधोरेखित करण्यात आली आहे.
एड्स आणि HIV ची सद्यस्थिती
जगभरात सुमारे 39.9 दशलक्ष लोक HIV सह जीवन जगत आहेत. चिंताजनक बाब म्हणजे यातील 9.3 दशलक्ष व्यक्तींना आवश्यक उपचार मिळत नाहीत. गेल्या वर्षी, 630,000 लोकांचे एड्सशी संबंधित आजारामुळे निधन झाले, तसेच 1.3 दशलक्ष नवीन HIV संसर्ग नोंदवले गेले. किमान 28 देशांमध्ये नवीन संसर्ग वाढत आहेत.
डॉ. जोशी ब्रह्मोस एरोस्पेसचे प्रमुख नियुक्त
डॉ. जोशी यांची नुकतीच ब्रह्मोस एरोस्पेसचे प्रमुख म्हणून नियुक्ती झाली आहे. ब्रह्मोस एरोस्पेस ही जगातील सर्वात प्रगत सुपरसॉनिक क्रूझ मिसाईल सिस्टिम विकसित करणारी संस्था आहे.
पार्श्वभूमी आणि अनुभव
डॉ. जोशी यांना मिसाईल तंत्रज्ञान क्षेत्रातील 30 वर्षांपेक्षा अधिक अनुभव आहे. त्यांनी हैदराबादच्या उस्मानिया विद्यापीठातून B.Tech इन मेकॅनिकल इंजिनिअरिंग आणि एनआयटी वारंगलमधून PhD इन मेकॅनिकल इंजिनिअरिंग पूर्ण केले आहे. त्यांच्या अनुभवाने भारतातील विविध मिसाईल प्रकल्पांना मोठे योगदान दिले आहे.
युवा संगम फेज 5 देशभरात सुरू
युवा संगम फेज 5 24 नोव्हेंबर 2024 रोजी सुरू झाला. बिहार आणि आंध्र प्रदेशातील प्रतिनिधींनी अनुक्रमे कर्नाटक आणि उत्तर प्रदेशाला प्रवास सुरू केला. शिक्षण मंत्रालयाच्या या उपक्रमाने सांस्कृतिक आदान-प्रदानाद्वारे एकता वाढविण्याचा उद्देश ठेवला आहे.
युवा संगमचा उद्देश
कार्यक्रमाचा उद्देश विविध राज्ये व केंद्रशासित प्रदेशांतील युवकांमध्ये सांस्कृतिक समज वाढवणे आणि ज्ञानाची देवाणघेवाण करणे आहे. सहभागी विविध राज्यांतील नोडल संस्थांमार्फत निवडले जातात, ज्यामुळे गटात विविधता सुनिश्चित होते. यात विद्यार्थी, NSS/NYKS स्वयंसेवक आणि तरुण व्यावसायिकांचा समावेश आहे.
भारताने MOI-TD: पहिल्या AI लॅबसाठी तयारी
हैदराबादस्थित TakeMe2Space कंपनीने MOI-TD ही भारताची पहिली AI लॅब स्पेसमध्ये लाँच करण्यासाठी तयारी सुरू केली आहे. हे प्रक्षेपण 2024 च्या डिसेंबर महिन्यात ISRO च्या PSLV C60 रॉकेटद्वारे होणार आहे. या लॅबचे उद्दिष्ट अंतराळ संशोधन अधिक स्वस्त आणि उपलब्ध करणे आहे.
MOI-TD चे उद्दिष्ट
MOI-TD कक्षेत डेटा प्रक्रिया प्रत्यक्षात करण्याचे उद्दिष्ट ठेवते. सध्याच्या उपग्रहांद्वारे दररोज प्रचंड डेटा निर्माण होतो, परंतु ढगाळ हवामानासारख्या अडथळ्यांमुळे त्यातील बऱ्याचशा डेटाचा उपयोग केला जात नाही. पृथ्वीवर डेटा प्रक्रिया करण्यासाठी जास्त वेळ आणि खर्च लागतो. MOI-TD ही डेटा प्रक्रिया थेट अंतराळात करून खर्च आणि विलंब कमी करेल.
भारताने “सबल 20” लॉजिस्टिक्स ड्रोन केला सामाविष्ट
भारताने संरक्षण क्षमतांमध्ये वाढ करत IIT कानपूरच्या सहाय्याने विकसित सबल 20 लॉजिस्टिक्स ड्रोनचा समावेश केला आहे. हा ड्रोन अरुणाचल प्रदेश आणि सिक्कीमचा समावेश असलेल्या ईस्टर्न थिएटरमध्ये तैनात करण्यात आला आहे.
विकास आणि डिझाइन
EndureAir या UAV तंत्रज्ञान कंपनीने तयार केलेला सबल 20 एक इलेक्ट्रिक मानवरहित हेलिकॉप्टर आहे. यात व्हेअरेबल पिच तंत्रज्ञान वापरले आहे, ज्यामुळे 20 किलोपर्यंतचा भार वाहून नेणे शक्य होते, जे त्याच्या स्वतःच्या वजनाच्या अर्धे आहे. याचे डिझाइन चिनूक हेलिकॉप्टरवरून प्रेरित आहे. टँडेम रोटर डिझाइन भार वाहून नेण्याच्या कार्यक्षमतेत वाढ करते.
नेटवर्क रेडीनेस इंडेक्स 2024
नेटवर्क रेडीनेस इंडेक्स (NRI) 2024 मध्ये भारताने लक्षणीय प्रगती करत 49 वे स्थान पटकावले आहे, जे 2023 मधील 60 व्या क्रमांकावरून 11 स्थानांनी सुधारले आहे. या इंडेक्समध्ये 133 अर्थव्यवस्थांची तंत्रज्ञान, लोक, शासन आणि प्रभाव या आधारावर मोजणी केली जाते.
मूल्यमापनाचे मुख्य क्षेत्र
NRI चार मुख्य क्षेत्रांवर आधारित असतो – तंत्रज्ञान, लोक, शासन, आणि प्रभाव. यासाठी 54 वेगवेगळ्या सूचकांकांचा वापर केला जातो. या सखोल मूल्यमापनाद्वारे प्रत्येक देशाच्या डिजिटल तयारीविषयी माहिती मिळते.
विमान सुरक्षा जनजागृती सप्ताह
विमान सुरक्षा जनजागृती सप्ताह 25 ते 29 नोव्हेंबर 2024 दरम्यान साजरा होत आहे. भारतीय विमानतळ प्राधिकरण (AAI) या उपक्रमाचे नेतृत्व करत आहे, जो AAI व्यवस्थापित विमानतळांवर आणि हवाई नेव्हिगेशन सेवा (ANS) ठिकाणी होतो.
कार्यक्रमाचे महत्त्व
AAI चे अध्यक्ष विपिन कुमार यांनी विमान क्षेत्रातील सुरक्षिततेचे महत्त्व अधोरेखित केले. त्यांनी आंतरराष्ट्रीय नागरी विमान वाहतूक संघटना (ICAO) च्या जागतिक विमान सुरक्षा योजनेबाबत AAI ची बांधिलकी पुन्हा स्पष्ट केली. या उपक्रमाचा उद्देश रोजच्या कामकाजात सुरक्षा प्रथम ठेवण्याचा आहे.
ई-दाखिल पोर्टल
ई-दाखिल पोर्टल आता भारतातील प्रत्येक राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये उपलब्ध आहे. हे पोर्टल 22 नोव्हेंबर 2024 रोजी लडाखमध्ये सुरू करण्यात आले. या उपक्रमाचा आधार 2019 च्या ग्राहक संरक्षण कायद्याशी आहे.
ई-दाखिल म्हणजे काय?
ई-दाखिल एक ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म आहे, ज्याद्वारे ग्राहक घरबसल्या तक्रारी दाखल करू शकतात. यामध्ये नोंदणी, तक्रारी दाखल करणे, शुल्क भरणे आणि प्रकरणे ट्रॅक करणे यांसारख्या सुविधा पुरवल्या जातात. हा प्रणाली कागदविरहित आणि पारदर्शक राहील याची काळजी घेण्यात आली आहे.
भारत-ISA करार: पॅसिफिक बेटांतील सौर प्रकल्प
भारताच्या परराष्ट्र मंत्रालयाने आंतरराष्ट्रीय सौर आघाडी (ISA) सोबत एक करार केला आहे. हा करार 26 नोव्हेंबर 2024 रोजी फिजी, कोमोरोस, मादागास्कर, आणि सेशेल्स येथे सौर ऊर्जा प्रकल्प सुरू करण्यासाठी करण्यात आला आहे.
कराराचा संदर्भ
या कराराचा संबंध सप्टेंबर 2024 मध्ये डेलावेअर येथे झालेल्या क्वाड नेत्यांच्या परिषदेशी आहे. या परिषदेत क्वाड देशांनी स्वच्छ ऊर्जा उपक्रमांना पाठिंबा देण्याचे आश्वासन दिले होते. भारताने या सौर प्रकल्पांसाठी $2 दशलक्ष गुंतवणुकीची वचनबद्धता व्यक्त केली आहे.
केरळचा नवीन जनावर विमा योजना
केरळने जनावरांसाठी नवीन विमा योजना सुरू करण्याची तयारी केली आहे, जी केंद्र सरकारकडून मंजूर झाली आहे. या योजनेचा उद्देश राज्यातील दुग्ध व्यवसायाला पाठिंबा देणे आहे.
दुग्ध उद्योगातील अलीकडील विकास
राज्यातील प्रत्येक ब्लॉक पंचायतमध्ये पशुवैद्यकीय रुग्णवाहिका सेवा सुरू करण्यात आली आहे, जी पशुधनासाठी वेळेत वैद्यकीय मदत सुनिश्चित करते. याशिवाय वासरांच्या देखभालीसाठी ₹22 कोटींचा निधी मंजूर करण्यात आला आहे.
अमृत 2.0 – भारतीय शहरी क्षेत्रांचे पुनरुज्जीवन
अटल मिशन फॉर रेजुवेनेशन अँड अर्बन ट्रान्सफॉर्मेशन (AMRUT) 2.0 1 ऑक्टोबर 2021 रोजी सुरू करण्यात आले, ज्याचा उद्देश भारतीय शहरांची स्वावलंबन क्षमता आणि जल सुरक्षा वाढवणे आहे.
प्रकल्प मंजुरी आणि निधी
या मिशनअंतर्गत 8,998 प्रकल्प मंजूर करण्यात आले आहेत, ज्यांची किंमत ₹1,89,458.55 कोटी आहे. गृहनिर्माण आणि शहरी व्यवहार मंत्रालय (MoHUA) या निधीचे व्यवस्थापन करते. केंद्र सरकार ₹76,760 कोटींचा वाटा उचलते.
वायुप्रदूषणामुळे दरवर्षी लाखो मृत्यू
ऑस्ट्रेलियन संशोधकांनी केलेल्या एका अभ्यासानुसार, लँडस्केप फायरमुळे होणाऱ्या वायुप्रदूषणामुळे दरवर्षी 1.5 दशलक्ष मृत्यू होतात.
महत्त्वाचे निष्कर्ष
2000 ते 2019 दरम्यानच्या कालावधीतील अभ्यासानुसार, वायुप्रदूषणामुळे 1.53 दशलक्ष मृत्यू वार्षिक नोंदवले गेले आहेत. यातील 90% पेक्षा जास्त मृत्यू कमी आणि मध्यम-उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये होतात. सब-सहारन आफ्रिका, आग्नेय आशिया, दक्षिण आशिया, आणि पूर्व आशिया हे सर्वाधिक प्रभावित भाग आहेत.
UN पीसबिल्डिंग कमिशनसाठी भारताची पुनर्नियुक्ती
भारताची 2025-2026 कालावधीसाठी संयुक्त राष्ट्राच्या पीसबिल्डिंग कमिशन (PBC) साठी पुनर्नियुक्ती झाली आहे.
UN पीसबिल्डिंग कमिशन म्हणजे काय?
PBC एक सल्लागार संस्था आहे, जी संघर्षग्रस्त देशांमध्ये शांतता प्रयत्नांना पाठिंबा देते. डिसेंबर 2005 मध्ये स्थापन झालेल्या या आयोगाचे उद्दिष्ट आंतरराष्ट्रीय शांतता उपक्रमांना बळकट करणे आहे.
भारत-बोस्निया आणि हर्जेगोविना परराष्ट्र कार्यालय चर्चा
भारत आणि बोस्निया व हर्जेगोविनामध्ये चौथ्या परराष्ट्र कार्यालय चर्चेचे आयोजन सारा येथील अरुण कुमार साहू आणि तारिक बुकविच यांच्या नेतृत्वाखाली करण्यात आले.
व्यायाम अग्निवारियर 2024
भारत-सिंगापूर सैन्य सराव अग्निवारियर 2024 28 नोव्हेंबर ते 30 नोव्हेंबर दरम्यान महाराष्ट्रातील देवलाली फील्ड फायरिंग रेंजेस येथे होणार आहे.
उद्दिष्टे
या सरावाचे मुख्य उद्दिष्ट आर्टिलरी ऑपरेशनमधील सर्वोत्तम प्रथा सामायिक करणे आणि लष्करी संबंध मजबूत करणे आहे. सांस्कृतिक देवाणघेवाणीचे आयोजनही या उपक्रमाचा भाग आहे.
